افسون زدایی

پس از مدتها توسل به خدایان و شیاطین در توجیه پدیده ها ، از دو سه قرن پیش به تدریج ، بشر به اندیشه ای رسید که می توانست الگوهای آشکاری از قوانین حاکم بر پدیده های جهان را تشخیص دهد .

لاپلاس علاوه بر معادله های مشهورش اولین کسی است که جبرگرایی علمی را پذیرفت و فرمول بندی کرد: "اگر حالت جهان در یک زمان مشخص باشد، مجموعه کاملی از قوانین ، گذشته و آینده جهان را بصورت کامل تعیین و محاسبه پذیر خواهد کرد."

این یعنی معجزه ای در کار نیست و یک قانون به تنهایی ، قادر است حقیقت خودش را خلق کند . شاید این مهم ترین گام افسون زدایی و در واقع اساس همه علم نوین است .

در تاریخ گفته شده است که  ناپلئون از لاپلاس سؤال کرده که خدا چگونه در این تصویر جای می گیرد و پاسخ شنیده است که : " اعلیحضرت ! من به چنین فرضیه ای نیاز نداشته ام ."

شاید در یک نگاه سطحی به نظر برسد فیزیک کوانتوم و اصل عدم قطعیت و یا نظریه آشوب اندیشه حاکمیت قوانین بر طبیعت را نقض کرده است اما آنها فقط فرم جدیدی از جبر گرایی را معرفی کرده اند با این تفاوت که قوانین طبیعت به جای آنکه با قطعیت آینده و گذشته را تعیین کنند احتمالات مختلف آنها را تعیین می کنند . پذیرش اینها ممکن است ناخوشایند باشد اما بهر حال تنها چیزی که علم از یک فرضیه می خواهد این است که آزمون پذیر باشد .

پذیرفتن اینکه جهان ما و هر چه در آنست  نتیجه عملکرد چند قانون ساده باشد چندان راحت نیست . اما ریاضیدان رندی به نام جان کانوی (john conway) موضوع را به قالب یک بازی ریخته است : بازی زندگی  (game of life)

تعداد زیادی مهره را به دلخواه بر روی صفحه بازی شطرنجی که خانه هایش بسیار زیاد است بگذارید . هیچ محدودیتی در چیدن مهره ها وجود ندارد و هر شکل و ترکیب منظم یا بی معنی و پراکنده ای را می توانید در نظر بگیرید . هر خانه در اطراف خود 8 خانه دارد که بسته به شکل ما خالی  و یا دارای مهره اند . حال سه قانون ساده را تعیین می کنیم :

1- هر مهره که دو یا سه مهره در اطرافش باشد یک مرحله دیگر هم به موجودیت خود ادامه می دهد.

2- هر مهره ای که تنها یک مهره یا هیچ مهره در هشت خانه اطرافش باشد اجازه ندارد به مرحله بعد برود (اصطلاحاً از تنهایی خواهد مرد ) هم چنین هر مهره ای که بیش از سه مهره در اطرافش باشد با ز هم به مرحله بعد نخواهد رفت (اصطلاحاً از پر جمعیتی و ناکافی بودن غذا خواهد مرد.)

3- هر مهره ای که دقیقاً 3 مهره در اطرافش باشد در مرحله بعد یک مهره به هشت خانه اطرافش اضافه خواهد شد.(تولید مثل)

اگر این بازی را مثلاً تا ده هزار مرحله ادامه دهیم به نتایج جالب و شگفت انگیزی می رسیم .

حتی اگر در ابتدا مهره ها را کاملاً نامنظم چیده باشیم ساختارهای بسیار پیچیده و منظمی شکل خواهند گرفت برای مدتی باقی خواهند ماند . هراز گاهی تولید مثل خواهند کرد و سر انجام از بین خواهند رفت .

دو پدیده چشم گیر اینکه اولاً هر قدر بازی ادامه یابد ساختار های بسیار ساده به ساختار های بسیار پیچیده تبدیل می شود ( نظریه تکامل ) و دوم اینکه موجوداتی که شکل می گیرند دارای رفتار و خصلتهای خاصی می شوند درست مشابه آنچه موجودات زنده از خود نشان می دهند و ما آن ها را غریزی ، ذاتی و یا فطری می نامیم . مثلاً شکلی در هر سی چهل مرحله یک موجود عین خود را تولید می کند یا شروع به  تکه تکه کردن شکل بزرگتر از خودش می کند .

توجه داشته باشید کسی که بازی می کند مهره ها را تنها بر اساس سه  قانون فوق جابجا می کند و هیچ دخالت مستقیمی در اتفاقات و پدیده هایی که مشابه تولد ، مرگ ، تندخویی ، مهربانی و کار گروهی و حمایت از ضعیف تر و ...موجودات زنده اند ، ندارد . تمام این پدیده ها به خودی خود و پیرو عملکرد بدون اغماض قوانین خاص به وقوع می پیوندد.

کار کانوی و دانشجویانش نشان می دهد که حتی یک مجموعه ساده از قوانین می تواند ویژگی های پیچیده ای مشابه ویژگی های حیات هوشمند تولید کند .

موافق نیستید که می توان دانشمندان را افسون زدایان به حساب آورد ؟

 من ظاهر نیستی و هستی دانم        من باطن هر فراز و پستی دانم

با این همه از دانش خود شرمم باد       گر مرتبه ای ورای مستی دانم